Als scherven spreken

Mevr. Dr Kune Biezeveld, hoogleraar dogmatiek en vrouwenstudies te Leiden, is in september 2008 overleden, in de leeftijd van 60 jaar. Zij heeft dit boek niet kunnen voltooien. Een bevriende collega heeft het laatste hoofdstuk geredigeerd.

Een boek kan behalve een titel ook een ondertitel hebben. De titel van het te bespreken boek staat boven deze bespreking. De ondertitel is: Over God in het leven van alledag.
Een ondertitel verduidelijkt de titel. Maar hier roept hij eerder de vraag op waarover dit boek eigenlijk gaat.

Bij het woord ‘scherven’ denkt Kune Biezeveld aan twee verschillende dingen: vondsten die door archeologische opgravingen worden gedaan, en de overblijfselen van het kapot slaan van beelden. Zij laat zien waar de verwantschap tussen beide ligt: in het resultaat van godsdienstig verzet, profetische zuivering van wat ongewenst verklaard is.

Het leven van alledag is niet altijd serieus genomen door profeten, priesters en schriftgeleerden. Maar de scherven spreken. Wat kapot gemaakt is, spreekt nog steeds.
Kune Biezeveld maakt het concreet op verrassende manier. Zij bespreekt de opgravingen van vrouwenbeeldjes in de bodem van Israël en van de omliggende landen. Het zijn vruchtbaarheidsymbolen. Generaties hoorders en uitleggers van de Bijbel zijn opgegroeid met het idee dat zulke beeldjes uitingen van het heidendom zijn. Vooral de heftige weerstand van Israëls profeten heeft dit ingegeven. Maar wat is heidendom?
Heidendom wordt door een invloedrijke groep protestantse theologen gezien als al wat mensen van nature doen en weten. Het heil daarentegen is een nieuw begin van Godswege. Het is wat anders dan wat mensen willen in hun worsteling aangaande voedsel, liefde, verlies, ziekte en al wat hen bindt aan het natuurlijke.
Kune Biezeveld vindt dat het leven van alledag te vaak gezet is tegenover ‘het heil.’ Dat doet de levenservaringen en de relaties van mensen tekort.

De godsdienst van Israël zou afscheid genomen hebben van de directe verbinding tussen de natuur en de goden. Vruchtbaarheid op het land en in het gezin zou zijn teruggewezen. Bevrijding uit slavernij als hoofdpunt in een geschiedenis van heil, dat zou in het middelpunt van Israëls godsdienst staan.
Kune Biezeveld vindt dat hier een zinloze tegenstelling wordt gecreëerd. Zij vraagt aandacht voor resultaten van opgravingen: beeldjes van godinnen en de namen Anat en Asjera, beide van de partner van de Heer van Israël. Zij trekt in twijfel dat het hier om vruchtbaarheidsgodinnen gaat. Er zijn resultaten van recent onderzoek naar de godsdiensten van Kanaänieten en Israelieten ten tijde van Israëls eerste koningen. Vruchtbaarheid en sexualiteit waren belangrijk, maar de stelling dat orgieën en sacrale prostitutie deze godsdiensten kenmerkten, is onjuist.
Het verzet tegen deze antiek-oosterse godsdienst is zover doorgeschoten, dat elke verbinding van Israëls God met de natuurlijke werkelijkheid door de filter van dit verzet gehaald werd. Kune Biezeveld vindt dat dit Gods kenbaarheid te kort doet. Er is geloof mogelijk dat zowel recht doet aan het geheimenis maar ook gevoed wordt door zintuiglijke waarneming.

Voor mij heeft dit boek veel betekend. Het is een correctie op de vele aandacht die ik heb voor Israëls heilsgeschiedenis en de kerkelijke verwachting van het Rijk Gods. Dit zijn geen verkeerde zaken, maar ze mogen niet concurreren met de gewone levensvragen, de behoeften van alledag, menselijke vreugde en verdriet.

W. Baan

Kune Biezeveld: Als scherven spreken
Uitg. Meinema, 138 pp., € 14,90