Verwantschap en contrast

U kent Luther, maar wat kunt u vertellen over Melanchton? Misschien niets… wanneer uw school en uw catecheselessen aan hem niet toegekomen zijn.
Het minste dat u wel weten moet over hem, is zijn lange, hechte vriendschap met Luther. Hierbij voeg ik enkele basisfeiten:
Hij werd in 1518 naaste collega van Luther: op 21-jarige leeftijd hoogleraar Grieks in Wittenberg.
Hij stond Luther bij in de turbulente tijd en werkte samen met hem aan het opstellen van onze belijdenisgeschriften.

Er waren aanzienlijke verschillen tussen deze beide kopstukken. Kopstukken waren het! Luther: een emotionele man, het hart op de tong, een vurig prediker. Melanchton: een groot taalgeleerde, gereserveerd, een kerkpoliticus van formaat.
Het is leerzaam om die verschillen te kennen. We krijgen zo meer inzicht in het karakter van de lutherse geloofsrichting.

Melanchton kon uitstekend formuleren. Het lag voor de hand dat hij nieuw materiaal voor de catechese, de predikantenopleiding en de verantwoording naar de overheid op schrift ging stellen. Het taalgebruik van Luther was voor dit werk te weinig geschikt. Het was ruw, soms aanstootgevend en niet systematisch genoeg. Maar inzake de bijbelse overtuigingen hadden Luther en Melanchton een eensgezinde start gemaakt. Het was nooit tot een breuk gekomen. Maar verschillen staken de kop op…

Toen in 1521 Luther op de Wartburg in veiligheid was gebracht, verwachtte hij veel van Melanchton. Hij wilde zich door hem laten vervangen. Melanchton moest ook maar preken, ‘dat kon hij best… .’ Maar daar schrok Melanchton voor terug.
Hier hebben we het ‘sleutelverschil.’ Melanchton was diep onder de indruk van Luthers Bijbeluitleg, zijn Bijbelvertaling en andere theologische prestaties. Maar hij liet zich meer aanspreken als universitair vakman dan als kerkganger ‘onder het Woord.’ Daarom kon hijzelf niet preken.

Luther was geen man het compromis. In de gesprekken met de overheid en met de vertegenwoordigers van de paus en van andere geloofsrichtingen trad Melanchton op. Hij was de kerkpoliticus. Luther accepteerde dat wel maar had moeite met de spitsvondige formuleringen van zijn vriend. ‘Met zulke zachte trippelpootjes kan ik niet lopen,’ sprak hij bij het lezen van de Augburgse Geloofsbelijdenis - die grotendeels Melanchtons werk is.

Problemen kwamen er toen Melanchton zijn geschriften ging bijwerken en zelfs herzien. Er is een tijdlang een ‘Veranderde Geloofsbelijdenis van Augsburg’ in omloop geweest. Melanchton wilde zo graag eenheid dat hij steeds meer van zijn overtuiging afdeed. Luther vond het kwalijk maar bleef zijn vriend steunen bij zijn volgelingen die ‘precies luthers’ wilden zijn.

Waarom is Luther niet méér opgetreden tegen Melanchton? Omdat hij de kerkpolitiek en het schrijven van belijdenissen minder belangrijk vond dan de verkondiging van de komst van Gods Rijk. Maar uiteindelijk telde maar één argument. Ik kan Melanchton niet veranderen, aldus Luther. De Heilige Geest kan dat wel. Zijn wapens zijn niet de talenkennis en het organisatietalent, maar het gepredikte Woord.

W. Baan