LUTHER EN MELANCHTON
april 2009
Verwantschap en contrast
U kent Luther, maar wat kunt u vertellen over Melanchton? Misschien niets…
wanneer uw school en uw catecheselessen aan hem niet toegekomen zijn.
Het minste dat u wel weten moet over hem, is zijn lange, hechte vriendschap
met Luther. Hierbij voeg ik enkele basisfeiten:
Hij werd in 1518 naaste collega van Luther: op 21-jarige leeftijd hoogleraar
Grieks in Wittenberg.
Hij stond Luther bij in de turbulente tijd en werkte samen met hem aan
het opstellen van onze belijdenisgeschriften.
Er waren aanzienlijke verschillen tussen deze beide kopstukken. Kopstukken
waren het! Luther: een emotionele man, het hart op de tong, een vurig
prediker. Melanchton: een groot taalgeleerde, gereserveerd, een kerkpoliticus
van formaat.
Het is leerzaam om die verschillen te kennen. We krijgen zo meer inzicht
in het karakter van de lutherse geloofsrichting.
Melanchton kon uitstekend formuleren. Het lag voor de hand dat hij nieuw
materiaal voor de catechese, de predikantenopleiding en de verantwoording
naar de overheid op schrift ging stellen. Het taalgebruik van Luther was
voor dit werk te weinig geschikt. Het was ruw, soms aanstootgevend en
niet systematisch genoeg. Maar inzake de bijbelse overtuigingen hadden
Luther en Melanchton een eensgezinde start gemaakt. Het was nooit tot
een breuk gekomen. Maar verschillen staken de kop op…
Toen in 1521 Luther op de Wartburg in veiligheid was gebracht, verwachtte
hij veel van Melanchton. Hij wilde zich door hem laten vervangen. Melanchton
moest ook maar preken, ‘dat kon hij best… .’ Maar daar
schrok Melanchton voor terug.
Hier hebben we het ‘sleutelverschil.’ Melanchton was diep
onder de indruk van Luthers Bijbeluitleg, zijn Bijbelvertaling en andere
theologische prestaties. Maar hij liet zich meer aanspreken als universitair
vakman dan als kerkganger ‘onder het Woord.’ Daarom kon hijzelf
niet preken.
Luther was geen man het compromis. In de gesprekken met de overheid en
met de vertegenwoordigers van de paus en van andere geloofsrichtingen
trad Melanchton op. Hij was de kerkpoliticus. Luther accepteerde dat wel
maar had moeite met de spitsvondige formuleringen van zijn vriend. ‘Met
zulke zachte trippelpootjes kan ik niet lopen,’ sprak hij bij het
lezen van de Augburgse Geloofsbelijdenis - die grotendeels Melanchtons
werk is.
Problemen kwamen er toen Melanchton zijn geschriften ging bijwerken en
zelfs herzien. Er is een tijdlang een ‘Veranderde Geloofsbelijdenis
van Augsburg’ in omloop geweest. Melanchton wilde zo graag eenheid
dat hij steeds meer van zijn overtuiging afdeed. Luther vond het kwalijk
maar bleef zijn vriend steunen bij zijn volgelingen die ‘precies
luthers’ wilden zijn.
Waarom is Luther niet méér opgetreden tegen Melanchton?
Omdat hij de kerkpolitiek en het schrijven van belijdenissen minder belangrijk
vond dan de verkondiging van de komst van Gods Rijk. Maar uiteindelijk
telde maar één argument. Ik kan Melanchton niet veranderen,
aldus Luther. De Heilige Geest kan dat wel. Zijn wapens zijn niet de talenkennis
en het organisatietalent, maar het gepredikte Woord.
W. Baan
