Het gevaar van vele gedrukte boeken

uit een artikel van Fanta Voogd

Luthers 95 stellingen werden spoedig gedrukt en snel door heel Duitsland en daarbuiten verspreid. Luther stond daar versteld van.
'Deze massale verspreiding heeft hem waarschijnlijk van de brandstapel gered.'

Deze gedachte tref ik aan in een artikel uit het tijdschrift Computer Idee van 24 september 2024. Fanta Voogd, een medewerkster, heeft het geschreven.
Evenwel, dat Luther niet op de brandstapel terecht gekomen is, dankte hij hoofdzakelijk aan de bescherming van de keurvorst van Saksen. Maar het gaat in dit artikel om de enorme invloed die de uitvinding van de drukpers heeft gehad op de loop van de geschiedenis.

De verspreiding van gedrukte teksten is te vergelijken met de toegankelijkheid op het internet van materiaal dat over de wereld wordt uitgestort. De vraag was toen en is nu: hoe gaan mensen om met al die informatie?

Al in de 16e eeuw werd de drukpers bewust gebruikt ten dienste van de verspreiding van godsdienstige en politieke doelstellingen. We kunnen denken aan de Reformatie maar ook aan de heksenvervolging. De jezuïeten probeerden met drukwerk de Engelse Reformatie te ontwrichten. Willem van Oranje verspreidde verzonnen nieuws en valse geruchten om de Spaanse hertog Alva dwars te zitten.

Een geleerde die al vroegtijdig waarschuwde tegen de schaduwkanten van de boekdrukkunst was Desiderius Erasmus. In 1525 schreef hij: 'Losbandige drukkers vullen de wereld met boeken en vlugschriften die dom, onwaar, lasterlijk, schandalig, obsceen, verderfelijk, godslasterlijk en opruiend zijn.' Hij vond dat goede boeken steeds minder aandacht kregen. 'Niet iedereen mag zomaar bakker worden,' schreef hij, 'maar geld verdienen met drukwerk is voor niemand verboden, hier ligt de wet te slapen.'

De woorden van Erasmus zijn uiterst actueel. Er is Europese regelgeving in de maak, zoals de Digital Services Act die de internetgebruiker moet beschermen tegen onjuiste informatie, haatzaaien en misbruik van persoonlijke gegevens. Verder is er de Digital Markets Act die de macht van de internetgiganten moet beteugelen.