Preken over teksten uit de klassieke lutherse pericopen

hiernaast kunt u een periode kiezen

De preken op deze website zijn gerangschikt volgens de klassieke lutherse indeling van het kerkelijk jaar. Zie de lijst hier rechts, gebruik het kleine schuifbalkje en klik op een tijdvak.

Hieronder volgt een recent gehouden preek.

Zondag onder het octaaf van het Hoogfeest van Christus' geboorte

Geboren uit een vrouw ...

In deze dagen vieren wij het mysterie, het geheimenis van Christus' geboorte. Waarom is het een mysterie, en wat is eigenlijk een mysterie?
In de oude volkeren rondom het Israël van de Bijbel waren er volop mysteriën. Inwijdingsriten tot de antieke godsdiensten, om deel te mogen nemen aan de vieringen van deze oeroude natuur-religies.
Later in de geschiedenis, in de eeuwen vlak voor de geboorte van Christus, kwamen naast de oude godsdiensten de filosofische scholen van de Grieken op.
Ja, zegt de apostel Paulus, de Grieken zijn begerig naar wijsheid. De intellectuelen, en ook die eerbiedigden de mysteriën, in hun geval de verborgen drijfveren van de kosmos. Paulus, in de Epistellezing van deze zondag, noemt ze de wereldgeesten.

Je verdiepen in al die mysteriën brengt je niet tot vrijheid. Verbinding met God en de naaste, de liefde, het vertrouwen en de hoop, ze ontbreken.
In het Israël van de Bijbel werd verzet aangetekend tegen de onderworpenheid aan die mysteriën.
Evenzo de eerste christenen. Zij beleden een ander soort mysterie, en daar gaat het over, nu, onder het octaaf van het Hoogfeest van Christus' geboorte.

Dat woord mysterie staat in één van de oudste christelijke geloofsbelijdenissen, in de Eerste brief van Paulus aan de evangelist Timotheüs: ‘Ongetwijfeld, groot is het mysterie dat ons brengt tot eerbied voor God: God die zich geopenbaard heeft in het vlees... .'
Het vlees, dat is in de Bijbeltaal het menselijk bestaan in al zijn kwetsbaarheid, voor ziekte en voor kwaad.

Het geheimenis van de geboorte van Christus hoort dus bij ons kwetsbare bestaan. Daar hebben we nu meteen het verschil met de mysteriën van oude oosterse godsdiensten. In die godsdiensten moest je worden ingewijd, en die inwijdingsrituelen, dat waren de geheimenissen, de mysteriën. Vervolgens moest je opklimmen in de geestelijke hiërarchie.
Sommige geheime rituelen waren hoog spiritueel.
Hoe anders is het mysterie dat de eerste christenen vierden: het mysterie dat ons brengt tot eerbied voor God. God die zich geopenbaard heeft in het vlees... .

Het mysterie, en zo zegt Paulus het in Epistel van deze zondag:
God heeft zijn Zoon uitgezonden, geboren uit een vrouw.
Is dat het mysterie? Geboren uit een vrouw? Waarom zegt Paulus erbij: uit een vrouw? Dat is toch logisch, een kind wordt toch uit een vrouw geboren.
Uit een vrouw – dat moet dan wel wat te betekenen hebben. Zeker wel, hier worden wij gewezen op de kwetsbaarheid van de vrouw in haar barensnood. Ook op de vrouw in haar vernedering, in haar lage staat ten opzichte van de man die de macht heeft.

Gods Zoon, geboren uit een vrouw. En die vrouw heeft een naam: Maria. Zij weet wat vernedering is, zij is van lage staat. Ze zingt het zelf in haar lofzang, de lofzang van Maria: God heeft de eenvoudigen verhoogd, en machtigen van de troon gestoten.
Dit past bij het mysterie van de Christusgeboorte. Een mysterie, een geheimenis, want het is verborgen voor de rijken en de machtigen, voor de wijzen en de intellectuelen. Zo was het altijd al geweest in het Israël van de Bijbel. Het psalmvers bezingt het, ik citeer de oude berijming: ‘Vest op prinsen geen vertrouwen waar men minder heil bij vindt.'

Gods Zoon, de Christus Jezus, geboren uit een vrouw, uit Maria.
Maria moet een heel jonge vrouw geweest zijn, een meisje misschien nog, want ze stond vlak voor haar huwelijk.
Later, toen het kind geboren was, zullen de buren van Maria vast wel afkeurend de maanden voorafgaande aan de geboortedatum, op hun vingers hebben afgeteld.
Zo gaat dat onder de mensen. Wat hebben wij toch snel een oordeel klaar.

Maar leer uit het evangelie van advent en kerstmis dat je soms je oordeel over een medegelovige voor je moet houden, stil moet houden; je weet niet alles van de ander, je hoeft niet alles te weten.
Gaat het over de zwangerschap van Maria en hebt u daar vragen bij? Het evangelie beantwoordt uw vragen niet; het zegt klip en klaar: deze zwangerschap is van Godswege en is daarom legitiem.
Maria hoeft niet bang te zijn, de engel heeft haar bemoedigd en vertroost.
Haar houvast was het Woord van God, haar toegesproken door de engel. De engel sprak: dat kind dat jij ter wereld zal brengen, dat is verwekt onder de overschaduwing van de Heilige Geest. Daarom zal ook het heilige, dat verwekt wordt, Zoon van God genoemd worden.

Het heilige, dat betekent in de oude oorspronkelijke taal: dat wat apart gezet wordt. Apart, behorend bij God, Hem ten dienste.
Zoon van God, ook dat wil zeggen: iemand die heel dicht bij God staat, bij Hem hoort, zozeer gelijk aan Hem, dat je kan zeggen, het is God zelf.

Dit mysterie is groot: een god die als mens geboren wordt... . Dat was in de eeuwen rond het begin van onze jaartelling ongekend.
Oneerbiedig was dat, te denken dat een geestelijk wezen zich zou laten opsluiten in vergankelijk vlees en bloed. Och ja, godheden kwamen wel op bezoek bij de mensen, zo was de gedachte. Zij deden zichzelf dan voor als een mens, en dat voor korte tijd. Maar er was geen sprake van, dat een god een mensenleven van 20, 30 jaar op zich nam.
Dit is wel het geloof van de eerste christenen. Daarom is er het Hoogfeest van Christus' geboorte gekomen, om te verkondigen en te vieren dat de Heere-God van Israël mens geworden is. Om die reden schreef de evangelist Lukas een geboorteverhaal, met daaraan voorafgaand een zwangerschaps-verhaal.
Met dat verhaal onderstreept hij, hoe klein en arm en kwetsbaar de Allerhoogste God zichzelf gemaakt heeft. Hoe buitengewoon: God neemt ons vlees en bloed serieus.
Het was ongehoord in die tijd.

De geboorte uit een vrouw en het ter wereld komen in een stal en het liggen in een kribbe, dat zijn toch de mysteriën van Godswege.
Maar zeg nooit dat dit nieuw is; in de oude Joodse boeken staat al, dat de Heere-God het machtige, het hoge, het sterke, verwerpt – dat wil zeggen, eraan voorbijgaat. Daarentegen dat Hij het onaanzienlijke, het zwakke en het lage verkiest; en dat wil zeggen, daaraan de voorkeur geeft. Dit is de enige juiste uitleg van de Bijbelse termen verkiezing en verwerping.
Onze geestelijke voorvader Luther moet dit wel aangevoeld hebben.
Na veel geestelijke aanvechting en worsteling brak bij hem de overtuiging door, dat hij met de oneindigheid en onbevattelijkheid van God niet verder kwam.
Want wat hád hij daar aan? Niks, écht niks. Wijsgerig, filosofisch.
Het was in de tijd dat bange twijfels en angsten voor een verborgen God hem elk levensgeluk onmogelijk maakten.
Die grote, oneindig grote God, onbevattelijk, dat is toch huiveringwekkend... .
Wij zijn maar eindige schepsels, en dat eindige, dat kan onmogelijk het oneindige insluiten... .

Maar! Toen Luther de liefdevolle en genadige God in Christus had leren kennen, weigerde hij om zo wijsgerig, zo filosofisch te spreken over God.
Wát? Het eindige zou niet het oneindige kunnen bevatten? Waarom niet? Zouden we niet in plaats van filosofische vaktermen te gebruiken, luisteren naar de gewijde Geschriften van Israël en van de Kerk?
Luther laat er in zijn uitleg van het geboorteverhaal geen misverstand over bestaan: daar, in die kribbe, daar ligt God zelf, daar ligt de Heer van hemel en aarde.
Op de eerste dag van dit Hoogfeest hebt u het kunnen zingen in het hoofdlied, woorden die Luther zelf geschreven heeft:

Die voor de wereld is te groot,
ligt hier in Maria's schoot...

Met deze eenvoudige zangregels ontkracht Luther die scholastieke middeleeuwse theologie. Het kan wel, zegt hij, dat het eindige het oneindige omvat. Hier wordt verkondigd dat onze Heere-God het menselijk leven zélf op zich genomen heeft. Hij heeft vlees en bloed tot zijn eigen bestaan gemaakt.

De eerste volgelingen van Jezus Christus hebben later terug geredeneerd. Zij hebben door middel van het geboorteverhaal willen zeggen: de allerhoogste God wilde mens worden vanaf het prilste begin. Een geboorte onder armoedige en politiek onzekere omstandigheden hoort daar bij. Zo wilde onze God mens worden. Dat is Christus' geboorte en het is raar en onaanvaardbaar voor mensen die er over God hooggeestelijke ideeën op na houden.

Dit is het mysterie dat voor de wijzen en verstandigen is verborgen, maar geopenbaard aan hen die de kinderen gelijk zijn. De apostel Paulus zegt het, net als Jezus. Want volgens het Evangelie van Lucas (10, 21) zegt Jezus: ‘Ik dank U, Vader van hemel en aarde, dat Gij uw Koningschap hebt verborgen voor wijzen en verstandigen, maar het aan kinderen hebt geopenbaard.'
Aan kinderen... en dit heeft niets romantisch en het is niet iets liefs. Kinderen waren in die tijd de zwakken en kwetsbaren, net als vele vrouwen.
Het kwetsbare, het vergankelijke vlees, dat staat hier op het spel. Daarom is het zo wezenlijk, zo belangrijk voor het christelijke geloof dat wij heden belijden en verkondigen: ‘Het Woord is vlees geworden!'

De eerste christenen hebben dit ervaren als een reuze bemoediging. Het verhaal van de zwangerschap van Maria en van de Christusgeboorte in Bethlehem hebben zij aanvaard, om door dit verhaal te verkondigen hoe grote tróóst Gods vleeswording is.
Wat een bijzonder geloof is dit toch!
Laat vandaag dit de boodschap zijn: God is ook in uw leven, juist wanneer dit onzeker en wankel is; Hij is vooral betrokken bij uw dagelijks leven, uw lichaam, juist wanneer het zwak en kwetsbaar is; Hij raakt uw ziel en geest, juist wanneer dat een verwarde kluwen gevoelens is.
Dit alles is waarachtig, omdat de Heere-God verschenen is in vlees en bloed en al wat een mens ervaart en lijdt, zelf doorgemaakt heeft. Hij was in Jezus Christus mét de mensen, geboren als een mens!

De Kerk mag dit geheimenis vieren, in haar lied, in haar Avondmaalsviering.

ELG Zierikzee, 29 december 2024