Het Woord - vrij of vogelvrij

feministen en een mannelijke god

Vorige week waren kritische theologen in het nieuws: vrouwen die lesgeven op universiteiten of bekende predikanten zijn, met kritiek op een nieuw te verschijnen bijbelvertaling.
Zij hebben grote moeite met het persoonlijk voornaamwoord Hij als aanduiding van de HEER, alsook met het woord HEER als vertaling van de Godsnaam.
Het zou eenzijdig mannelijk zijn, het zou de machtspositie van de man bevestigen, het zou het patriarchaat legitimeren.

Een feministische theologe zei: hoe kunnen we een ongrijpbaar mysterie dat God toch is, aanduiden met een mannelijk woord?
Een paar jaar geleden al zag ik in een theologische boekhandel een wetenschappelijke studie. De auteur was een vrouw en de titel was: het probleem van het man-zijn van Jezus in de feministische theologie.

Een andere theologe vatte haar kritiek als volgt samen: als God mannelijk is, dan is het mannelijke God. Mijn onmiddellijke reactie: dit is wel heel kort door de bocht.
Hebben zij en haar medestanders nog andere, misschien betere argumenten? Hoe lezen zij en haar medestanders de bijbel?

Zij wijzen op teksten waarin God als moeder wordt beschreven. Inderdaad zijn er zulke. Maar het zijn er slechts weinige, en het betreft poëtische teksten. Waar God spreekt of beschreven wordt, overheersen de mannelijke eigenschappen.

Kennis van de godsdiensten in de oudheid is nuttig. Veel soorten goden waren er, toen het volk Israël in Egypte slavendiensten verrichtte en later ten tijde van Israëls koningen en profeten. Maar de grote moedergodin nam bijna overal een voorname plaats in. Ze heette Cybele of Isis of droeg een minder bekende naam. Overal had het aanbidden van de grote moedergodin hetzelfde doel: vruchtbaarheid. Vruchtbaarheid op het land en in het gezin. Maar dit aanbidden had een zeer zinnelijke kant: geslachtelijke omgang met priesteressen en het koesteren van beeldjes van de godin. Beeldjes wier vormgeving niets aan de verbeelding overliet.
De profeten in Israël hebben deze godsdienst scherp veroordeeld. Zij hebben priesteressen geweigerd en vruchtbaarheidscultus geweerd. De God van Israël is volgens hen een man en zij accepteerden geen godin als partner aan zijn zijde. In hun prediking is God een menselijke God, een God die een heilsweg met zijn volk gaat en niet de garantie van vruchtbaarheid is. Een God die mensen liefheeft en door inzettingen en geboden mannen en vrouwen onderwijst om elkaar lief te hebben.

In de patriarchale samenlevingen van de oudheid was de godsdienst van Israël uniek. Wat een pretentie om dit geloof te vervangen door iets dat nuttig voor deze tijd zou zijn… .
Het is gevaarlijk dat feministische theologen de bijbel lezen en vertalen op een manier die past bij hun kritiek op het patriarchaat. Het gevolg kan zijn dat het Woord van God wordt gehinderd in zijn werking. Het Woord is niet meer vrij maar vogelvrij. Dan kan iedereen er naar welgevallen heer en meester over zijn.
Het Woord van de HEER is dat van een Vader door wie wij nooit bedrogen, onderdrukt of misbruikt zullen worden. Zie op Christus, die zijn Vader tot in de dood aan het kruis heeft liefgehad.

W. Baan

februari 2021