LUTHERSE IDENTITEIT
verslag van mijn referaat
Het bestuur van de Gereformeerde classis Dordrecht (waartoe ook de Lutherse Kerk Dordrecht behoort) heeft mij gevraagd, een verslag van mijn referaat te schrijven. Dit referaat heb ik gehouden op 16 november 2006, toen de Gereformeerde Classis vergaderde in de gemeentezaal van de lutherse kerk te Dordrecht.
lees ook mijn artikel over de lutherse identiteit
Wat is luthers en wat zijn lutheranen? Wanneer je het benadert vanuit
de oorsprong in de zestiende eeuw, zou je kunnen zeggen: lutheranen zijn
rooms-katholieken die ruzie hebben met de paus.
Ondanks (of misschien: juist door) die ruzie zijn lutheranen altijd dicht
bij de westerse moederkerk blijven staan. Begrijpelijk dat strenge calvinisten
Luther verwijten, dat hij in zijn kerk-hervormende arbeid niet ver genoeg
gegaan is.
Met rooms-katholieken is veel overeenstemming in de leer. Er is bijvoorbeeld
een verrassende eenheid in denken over de rechtvaardiging – Hans
Küng heeft dat aangetoond. De verschillen vind je vooral in de ecclesiologie.
Het ambt is niet exclusief priesterlijk. Hierachter zit een heel eigen
kerkvisie. Niet het ambt maakt het Woord, het Woord maakt het ambt. Zo
komt het dat er onderscheiden avondmaalsopvattingen zijn.
Maar Luther heeft nooit een afgeronde theologie gepresenteerd. Zijn geschriften
hebben veel weg van een oerwoud, terwijl het werk van Calvijn zeer systematisch
is.
Dé lutherse identiteit bestaat niet. Leerstellingen hoeven lang
niet overal verplicht geloofd te worden. Luthers Nederland laat zeer veel
vrijheid, de lutherse Missouri Synod (in de Amerikaanse staten Michigan
en Missouri) eist van de Avondmaalsgangers onderwerping aan de belijdenisgeschriften.
Er is hoogkerkelijk ceremonieel en laagkerkelijk experiment in dezelfde
wereldkerk. De verkondiging is christocentrisch en deze woordverkondiging
is belangrijker dan de letterlijke tekst van de bijbel.
Er wordt wel gezegd, dat de kenmerk van de lutheranen 'liturgie' is. Maar
wie dat zegt verkijkt zich op een buitenkant, een vorm. Die vorm is voor
ons als zeer kleine groep kerkgangers onmisbaar om gestructureerd te vieren,
maar is niet onze identiteit. Want dat is is de woordverkondiging.
Het Woord van God is niet identiek met een hoeveelheid heilige geschriften;
wij geloven niet in een boek. Maar het is het levende Woord, de opgestane
Heer, Christus.
Bij vrijzinnige lutheranen - zoals Rudolf Bultmann - is dat levende Woord
zeker zo belangrijk als bij rechtzinnige, maar op andere manier, meer
'mensmiddelpuntig'.
De lutheranen in Dordrecht hebben een vrijzinnige achtergrond. De oudste
gemeenteleden moet je niet naar leerstellingen vragen... In de loop van
de tweede helft van de vorige eeuw ging luthers Dordt 'om' en heeft nu
een rechtzinnige instelling. Maar het is een rechtzinnigheid die nog steeds
zonder dwang of verplichting is.
Erg belangrijk voor de kerkgangers hier is het kerkgebouw: daar hechten
zij groot persoonlijk belang aan. Daar hebben zij de ontmoeting met God
en met elkaar, en dat kerkgebouw draagt bij aan de intimiteit waarmee
die ontmoeting geschiedt. Zij zijn zich ook bewust van de uitstekende
akoestiek. Zij zingen graag en ontvangen hartelijk elk koor dat hun klassieke
liturgie ondersteunt.
De toekomst van de lutheranen in Dordrecht is niet meer zonder de pkn
te denken. Wel had en heeft een deel van de leden moeite met deze fusiekerk.
Maar, de tegenstanders van de vorming van de pkn lieten zich niet leiden
door ‘luthers geloof,’ maar door de vrees dat door het kleine
getal samenwerking een te zware opgave zou worden.
Toch blijft het vertrouwen dat deze Gemeente mensen zal aantrekken die
bewust kiezen voor de woordverkondiging en liturgie in dit kerkgebouw.
W. Baan
Naar aanleiding van een gesprek in de kerkenraadsvergadering van 23 mei 2010 schreef Ds Baan onderstaand artikel
Spontaan kwam aan het einde van de kerkeraadsvergadering op 23 maart
een gesprek op gang over onze identiteit. Wat is onze identiteit?
Een aardige inleiding kwam van onze kerkrentmeester. Dhr en mevr. Van
Leeuwen zijn op de zondagen waarop er hier geen lutherse kerkdienst was,
in Papendrecht gebleven en hebben daar verschillende kerkdiensten bezocht.
Eens te meer hebben zij ondervonden dat onze Liturgie ons onderscheidt
van andere gemeenten binnen het pkn-verband.
De andere kerkeraadsleden kunnen zich in die conclusie vinden. Toch vind
ik dat hierdoor de vraag naar onze identiteit niet afdoende is beantwoord.
Hoe was het in Luthers tijd? De kerkdiensten hadden een alom bekende structuur
die vrijwel nooit ter discussie werd gesteld. Luther ontwierp een Duitse
vertaling van het kerklatijn maar liet de rest in hoofdlijn ongewijzigd.
Daarom stel ik: Liturgie is pas veel later aangemerkt als een kenmerk
van de lutherse kerkgemeenschap in ons land. Ik vind dit positief en zet
dit af tegen de experimenteerzucht die in de loop van de vorige eeuw veel
kerkgemeenschappen in zijn greep gekregen heeft. Een experiment kan goed
zijn maar mag mijns inziens niet de aandacht afleiden van onze traditionele
liederen en vormgeving. Wat is trouwens de vrucht van allerlei liturgische
vernieuwingen? Werpt het fors minder geworden kerkbezoek misschien licht
op die vraag?
Het oudste en belangrijkste kenmerk is de Woordverkondiging.
In 1982 bezocht ik voor het eerst het convent van lutherse predikanten
in de zuid-westhoek van ons land. Daar bracht ds Chr. van der Meij enkele
collega's tot nors stilzwijgen door te stellen: 'Jullie gepraat over de
problemen in de Kerk kun je beter vervangen door de vraag: wat preek ik
eigenlijk?' Ds Van der Meij pleitte voor een klassieke en kerkelijke Christusprediking.
Het is 28 jaar gelden maar ik denk dat de vraag nog even actueel is als
toen. Ik moest er ook aan denken toen onze Synode de vorming van de fusiekerk
pkn verdedigde.
'Onze Gemeenten en voorgangers onderscheiden zich door liefde tot het
Woord.' Maar dan vraag ik mij af: kent onze Synode de gereformeerd-hervormde
traditie wel, met haar grote aandacht voor bijbeluitleg en verkondiging?
Wat is dan het unieke van ons groepje Gemeenten?
Een ander argument voor de fusie was: wij zouden binnen de pkn
de lutherse traditie kunnen voortzetten en dat rechtvaardigde onze deelname.
Maar in de Gereformeerde Bond (vroeger een modaliteit van de Nederlandse
Hervormde Kerk) zijn eminente lutherkenners. Ook putten zij uit het werk
van leermeesters die ook heel veel met Luthers theologie en prediking
bezig zijn geweest.
Wat voegt ons groepje daaraan toe? Dat had ik wel eens willen horen.
Een groot deel van de Geformeerde Bondspredikanten is aangesloten bij
de pkn. Bezoekt u hun kerkdiensten, dan zal
het u opvallen dat zij een ‘bevindelijke Luther’ in hun prediking
laten spreken. Een Luther die heeft geworsteld met zonde en schuld en
de wedergeboorte en rechtvaardiging bevindelijk beleefd heeft. Dit is
niet de Luther die ons inspireert bij onze Woordverkondiging.
Luther was een moedige man die op grond van nieuwe, frisse bijbeluitleg
met prediking en onderwijs kwam die zijn tijdgenoten moed en inspiratie
gaven. Het is het levende Woord, levend in de zin van leven gevend en
vernieuwend. Het laat ons niet aldoor met onszelf bezig zijn, maar zet
ons in de samenleving om daar verantwoordelijkheid als christen te dragen.
Maar de toekomst ligt niet in onze hand. Gods beloften geven de doodslag
en zij zijn in Christus betrouwbaar gebleken. Daarom behoort de prediking
in een lutherse kerk altijd Christus in het middelpunt te zetten.
W. Baan
