's HOOGSTEN TOORN

Een lied van Luther geschrapt

‘s Hoogsten toorn: deze archaïsche uitdrukking staat in het Liedboek voor de Kerken dat in veel kerkelijke gemeenten is vervangen.
De woorden staan in Gezang 204, een lied dat Luther zelf schreef en in 1524 in gebruik nam.
Het stemt me droef dat de liturgisten van de PKN dit lied een plaats hebben ontzegd in het nieuwe liedboek.
Natuurlijk is de taal archaïsch, maar het is hoogstwaarschijnlijk het tweede vers dat de verwerping tot gevolg heeft gehad:

Zonder zonde is Hij geboren,
droeg voor ons ‘s Hoogsten toorn;
voor ons gestorven
heeft Hij Gods gunst verworven,
Kyrie eleison.

Je hoort zelden meer spreken of preken over de toorn van God. Wel hoor je te pas en te onpas zeggen: God is liefde. Dat klinkt prettig en is aanvaardbaar bij mensen van allerhande religieuze, spirituele of kerkelijke pluimage.

God is liefde – natuurlijk is dat een goede bijbelse uitspraak. Maar wordt die uitspraak niet al te gemakkelijk in de mond genomen?
Het is dan te selectief: wel willen horen over de liefde maar niet over de toorn van God. Maar in een aanzienlijk aantal bijbelgedeelten staan teksten die Gods toorn vermelden.

Het oude woord toorn wil ik behouden en dat gebruiken bij het spreken over God.
Gods toorn hoeft niet uitsluitend tegen mensen gericht te zijn. De toorn van God gaat in eerste instantie over de zonde. De liefde van God gaat uit naar de zondaar.
Toch kan Gods toorn tegen zijn volk Israël ontbranden – daarvan getuigen Torah, Profeten, de Psalmen en andere Geschriften.
Gods toorn is gekwetste liefde.

Het verwerven van Gods gunst is ook iets waarbij menige theoloog de vraag stelt: hoe kan dat, moet Gods gunst dan verworven worden?

Over God kunnen wij alleen in beelden, symbolen, spreken. ‘De Vader’ is zo’n beeld.
Een goede vader heeft onvoorwaardelijk lief. Een kind kan een tijdlang bang zijn dat het zijn vaders liefde verspeeld heeft. Kyrie Eleison, zo eindigt elke strofe van elk vers, Heer ontferm U. Bewust door Luther geschreven!
Wanneer in de beleving van het kind de band hersteld is, kan het zeggen dat het de gunst van zijn vader verworven heeft.

Het oude volk Israël heeft in zijn geschiedenis de toorn van God ervaren en die ervaring op schrift gesteld. Een voorbeeld hiervan is de beschrijving van de ballingschap.
Toch blijft God trouw aan zijn beloften, dat blijkt ook uit die beschrijving. Het lijden van het volk brengt een omkeer, een bekering, tot stand. Dan is er weer ruimte voor het gelovige besef dat Gods verbond tot in eeuwigheid duurt.

In Christus is de verbondsrelatie met God de Vader tot zijn bestemming gekomen.
Op het Pinksterfeest vieren we dat de apostelen gingen prediken dat dit verbond van kracht is onder alle volken. Ook in ons volk!

Willem Baan
emeritus luthers predikant