BETEKENT עוֹלָֽם EEUWIGHEID?

Oude Testament en Septuaginta

We worden in het boek Apocalyps geconfronteerd met 'vragen rond tijd en eeuwigheid.' Daarom zullen we ons bezighouden met het begrip αἰών 1).
Dit is geen gemakkelijk, eenduidig vertaalbaar woord. Dat komt omdat de Septuaginta 2) met dit begrip het Hebreeuwse עוֹלָֽם heeft vertaald, hoofdzakelijk in het proza. 3).
De bijbelteksten in dit artikel kunnen worden aangeklikt om te worden gelezen in brontekst en vertaling.

עוֹלָֽם is een begrip dat eigenlijk niet een strikte tijdsduur aangeeft. De vertaling 'eeuwigheid' is in de oudere teksten niet juist, want עוֹלָֽם duidt iets aan dat toch altijd behoort tot het aardse leven.
Primair is עוֹלָֽם een verborgen, ver afgelegen tijd, die begint/eindigt waar ons waarnemingsvermogen tekortschiet.
Een mooi voorbeeld is Amos 9:11.
De Septuaginta vertaalt ִּימֵ֥י עוֹלָֽם met αἱ ἡμέραι τοῦ αἰῶνος.
'De dagen van heel vroeger,' zou je kunnen vertalen. Het gaat hier niet om de duur, of om een eind/begin, maar om een tijd die zo anders was dan die van Amos en de zijnen, dat ze zich niet meer konden voorstellen hoe lang dat toch wel geleden was.

Het verwarrende is, dat עוֹלָֽם wel die tijdsduur kan betekenen, en dan zonder nadruk op het begin of eind.
Een voorbeeld is Deuteronomium 15: 17. Een slaaf-voor-het-leven, d.w.z. zulk een slaaf ontzegt zichzelf het einde van zijn slavernij. De Septuaginta vertaalt: οἰκέτης εἰς τὸν αἰῶνα.

De samenstelling לְעוֹלָֽם is als het ware een statische term, die rechtstreeks de aandacht vestigt op het definitieve. Zie bijvoorbeeld Jesaja 40:8.
עַד־עוֹלָ֖ם wijst ons meer op de successieve voortgang in de tijd, van geslacht tot geslacht. Beide samenstellingen zien we in I Koningen 2: 33.

In liturgische/doxlogische formules als Psalm 90:2 lezen vele exegeten de transcendentie van God. Maar wat wordt bedoeld met: van eeuwigheid tot eeuwigheid (Statenvertaling, NBG)?
Er staat, dat Gods 'begin' en 'einde' ondenkbaar, onuitsprekelijk zijn. Maar Hij blijft verbonden met hetgeen wij 'tijd' noemen.

In de zogenaamde Deutero-Jesaja verschijnt de zin: 'Ik ben de eerste en de laatste,' Jesaja 44:6;  48:12.
Ik ben het niet eens met wat het grote lexicon van Kittel zegt over עוֹלָֽם in Deutero-Jesaja: dat deze term een nieuwe betekenis krijgt, namelijk 'boven-tijdelijk.'
Het woord עוֹלָֽם gaat een belangrijke rol spelen in het universalistische denken. Maar Gods 'eeuwigheid' wordt niet uitgespeeld tegen de begrensdheid van de tijd.
In Jesaja 40:28 wordt עוֹלָֽם naast het schepper-zijn van de Heer geplaatst. Daar heeft de Septuaginta: Θεὸς αἰώνιος.

Verder is het bijvoeglijk gebruikte woord עוֹלָֽם, letterlijk: God de eeuwige, Jesaja 26:4, waar de Septuaginta ὁ Θεὸς ὁ μέγας, ὁ αἰώνιος heeft.
Vermeldenswaard is het meervoud van עוֹלָֽם: in Jesaja 45:17 staat letterlijk: 'heil van eeuwigheden' en 'tot eeuwigheden toe.'
De Septuaginta vertaalt in enkelvouden.

Ons woord 'eeuwigheid' heeft de gevoelswaarde van boven-tijdelijk. Dit is bevorderd door de Septuaginta die het woord αἰών gebruikt.
Voor Plato was αἰών de aanduiding van de idee-matige tijd. Het is de reine eeuwigheid.
Philo sprak over het 'het eeuwige heden.'
De Joodse apocalyptiek heeft tenslotte, mede door deze Septuaginta vertaling, Gods 'eeuwigheid' als iets tijdloos voorgesteld. In de Slavische of Tweede Henoch c. 65, 7,8 4) lezen we:
'wanneer alle creatuur ten einde zal komen ..., Dan zullen de tijden worden vernietigd, en jaren zullen niet meer zijn, nog maanden, nog dagen, nog uren, ze zullen opgeheven worden en voortaan niet meer geteld worden, maar dan begint de nieuwe aeon.'

1) De uitspraak van dit Griekse woord is 'ajoon.'
2) De Septuaginta is een Griekse vertaling van een groot aantal Joodse gewijde geschriften.
Bijna alles is te vinden in het onder ons gebruikte Oude Testament, dat rechtstreeks uit het Hebreeuws en Aramees is vertaald.
Een aantal onderdelen in de Septuaginta noemen wij Apocrief of Deutero-Canoniek.
3) De uitspraak van dit Hebreeuwse woord is 'oolaam.'
4) De Slavische of Tweede Henoch is oorspronkelijk geschreven in het Grieks. Die tekst is verloren gegaan. We kennen de tekst uitsluitend in het Kerk-Slavisch.

De belangrijkste bronnen waaruit ik heb geput:
Theologisches Wörterbuch zum Neuen Testament, hrsg. Gerhard Kittel,
s.v. αἰών.
Mathias Rissi, Was ist und was geschehen soll danach, Zürich 1965
Mathias Rissi, Die Zukunft der Welt, Basel o.j.
-- over Mathias Rissi zie : https://en.wikipedia.org/wiki/Mathias_Rissi

W. Baan   augustus 2024