EEN LITURGIEVIERING IN WITTENBERG 1536
Wolfgang Musculus bezoekt Wittenberg
uit een onderzoek van Dr Marcel Barnard,
evang.-luthers hoogleraar liturgiek
Op het zesde uur werd
een preek gehouden in het slot. Op het zevende uur gingen we weer
naar de stadskerk en zagen naar welk gebruik men 'de liturgie' vierde,
namelijk als volgt: Eerst
werd de Introïtus op het orgel gespeeld, waarbij het koor in
het Latijn instemde, zoals bij het misoffer. Onderwijl schreed de
priesterlijk geklede liturg vanuit de sacristie naar binnen. Voor
het altaar knielde hij en beleed samen met de kerkdienaar zijn zonden.
Daarna schreed hij de trappen van het altaar omhoog naar het boek,
dat op paapse gewoonte aan de rechterkant lag. |
Hora
sexta habita est concio in arce. Hora septima rursus templum commune
ingressi, vidimus quo ritu 'tèn Leitourgian' celebrarint -
Nempe isto: Primum ludebatur Introitus in organis succinente choro latine, more sacrificorum atque interea a sacrario progrediebatur minister sacrificaliter indutus flexisque ante altare genubus cum adiuncto famulo aedituo confitebatur et post confessionem ad altare ascendebat, ad librum qui erat more papistico ad dexteram locatus. |
||
Na
de Introïtus werd op het orgel gespeeld en afwisselend door de
knapen het "Kyrië eleïson" gezongen. Nadat dat geëindigd
was intoneerde de liturg het 'Ere zij God in den hoge.' Dit gezang
werd in wisseling tussen orgel en koor ten einde gevoerd. Onmiddellijk
daarna zong de liturg bij het altaar: 'De Heer zij met U.' Het koor
antwoordde: 'En met uw geest.' Daarna volgde de collecta van deze
dag (zondagsgebed) in het Latijn. Vervolgens werd het epistel in het
Latijn gezongen. Daarop werd het orgel bespeeld en het koor sloot
aan met: 'Heer God, Vader woon bij ons.' Aansluitend werd door de
liturg het evangelie van deze zondag ook in het Latijn gezongen en
wel aan de linker altaarzijde, zoals dat gebruikelijk is bij de aanhangers
van de paus. |
Post
introitum ludebatur in organis et vicissim canebatur a pueris kyrie
eleyson, quo completo cantabat minister gloria in excelsis, quod canticum
vicissim complebatur in organis et choro. Sub ista canebat minister
in altari Dominus vobiscum, respondebat chorus et cum spiritu tuo.
Subiungebatur collecta eius die latine, deinde succinebat Epistolam
latine, post ludebatur in organis subiungente choro Herr Gott vatter
wohn vns bey etc. quo completo a ministro Evangelium eius dominice
in parte altaris sinistra, ut solent Pontificii idque latine. |
||
Daarna werd het orgel bespeeld
en het koor zette de dienst voort met 'Wij geloven allen in een
God.' Na dit lied volgde de preek, die Bucer
in aanwezigheid van Luther en Melanchton over het Evangelie van
deze zondag hield. |
Postea
ludebatur in organis et a choro subiungebatur, wir glauben all an
eynen Gott, quam cantionem sequebatur Contio, quam habebat Bucerus
de Evangelio eius Dominicae praesente Luthero et Philippo. |
||
Onmiddellijk
werd gecommuniceerd. Als eerste kwam Pomeranus, daarop Fabricius Capito
en toen Bucer. Tijdens de uitdeling werd het Agnus Dei in het Latijn
gezongen. In gewone kleding reikte de priester het brood uit, maar
in misgewaad de kelk. |
Confestim
communicabatur. Primum accedebat Pomeranus. Deinde fabricius Capito,
post hunc Bucerus. Sub communione canebatur Agnus Dei latine. Vulgariter
indutus panem sacrificaliter vero calicem ministrabat. |
||
Na
het zingen van het Agnus Dei volgde een Duits lied: Jezus Christus,
onze Heiland of God zij gezegend. |
Cantato
Agnus Dei subiungebat germanicum canticum. Jesus christus etc. Gott
sey gelobet etc. |
||
Na de preek was het grootste gedeelte van de gemeente weggegaan.
Ook Luther zelf moest tijdens het avondmaal begeleid door Philippus
weggaan, omdat hij onwel was geworden. De liturg sloot de maaltijd af met een in het Duits gezongen dankgebed
en liet, naar het volk gekeerd de zegen volgen terwijl hij zong:
"de Heer doet zijn aangezicht over u lichten " en zo werd de mis
beëindigd. Tijdens de vesper preekt Luther over het epistel van deze zondag. Na de vesperpreek ging hij met ons eten in onze herberg samen met Pomeranus, Philippus, Creutziger en de andere predikanten en diakenen." |
Post contionem major pars populi abivit. Et ipse Lutherus vertigine tactus intra communionem exire coactus est sequente Philippo. Communionem finiebat minister decantata Germanica quadam gratiarum actione, cui verso ad populum vultu benedictionem subiungebat cantando. Der herr erleucht sein angesicht Vber euch etc. Atque ita finiebatur missa. Ad vesperam concionatus est D. Lutherus tractans Epistolam eius Dominicae. Post vespertinam concionem coenavit nobiscum in diversorio nostro, cum Pomerano, Philippo, Creutzigero et reliquis ministris ac Diaconis.
|
||
Prof. Barnard schrijft als eigen slotcommentaar : |
|||
Musculus was zeer kritisch ten opzichte van de restanten van de Rooms-katholieke liturgie in de lutherse eredienst. We herkennen hierin de vragen, die aan de rechterzijde van de Hervormde Kerk aan de Lutherse eredienst gesteld worden. De kritiek betrof het gebruik van Latijn, de kleding van de priester, de indeling van het liturgisch centrum in een epistelzijde en een evangeliezijde (vanuit de kerkzaal gezien respectievelijk rechts en links), het belletje bij de consecratie van brood en wijn. Opvallend is ook, dat het grootste deel van het volk bij de viering van het avondmaal verdwenen is. Wolfgang Musculus (1497-1563, familienaam Müslin) was eerst benedictijner monnik maar vertrok op dertigjarige leeftijd uit het klooster. Hij sympathiseerde met Johannes Calvijn. Zijn leermeesters in de theologiestudie waren Martin Bucer en Wolfgang Capito. Hij werd in Bern hoogleraar in de theologie. NB: hij mag mag niet worden verward met de orthodox-lutherse theoloog Andreas Musculus (1514-1581, familienaam Meusel). |
|||