GOD IS WEL BARMHARTIG, MAAR ...

Dit is het begin van Antwoord 11 in de Heidelberger Catechismus (vóór de formering van de PKN één van de Drie Formulieren van Enigheid in de meeste Nederlandse calvinistische kerkgenootschappen).
Opgesteld in 1563 en in het Nederduits vertaald door Petrus Dathenus.

Dit Antwoord reageert op eerdere Antwoorden die gaan over Gods toorn over de aangeboren en werkelijke zonden van de mens en de tijdelijke en eeuwige straffen die daarop volgen.

'Is God dan ook niet barmhartig?' luidt Vraag 11. Het Antwoord: 'God is wel barmhartig, maar Hij is ook rechtvaardig. Daarom eist zijn gerechtigheid, dat de zonde, welke tegen de allerhoogste majesteit Gods gedaan is, ook met de hoogste, dat is, met de eeuwige straf aan lichaam en ziel gestraft wordt.'

Tegen deze Vragen en Antwoorden heb ik ernstige bedenkingen. 'Wij' en 'de mens' worden afwisselend gebruikt, zodat dit taalgebruik tot algemeenheid vervalt.
Maar het kwalijkste is: gerechtigheid en barmhartigheid worden tegen elkaar uitgespeeld.

Luthers ontdekking, dat gerechtigheid kan worden opgevat als het bewijzen van Gods bevrijdende barmhartigheid, speelt hier geen rol.
Gerechtigheid wordt hier juridisch uitgelegd: de verhouding tussen God en de mens in het algemeen staat in een juridisch kader.

Het is natuurlijk wel zo, dat gerechtigheid in de bijbelboeken een juridische betekenis kan hebben. 'God is Rechter,' zo lezen we. 'Doe mij recht,' bidt de psalmist.
Maar deze woorden zijn gericht tegen de vervolgers van de gelovigen. Ze zijn ook een gestalte van Gods barmhartigheid jegens hen die in zijn Verbond zijn opgenomen.
De toorn van God (Antwoord 10) moeten wij bij voorkeur verbinden met het oordeel van de eindtijd: de zogenaamde toekomende toorn, Luk. 3, 7. Van deze toekomende toorn worden de gelovigen gered.

Luthers ontdekking is bedolven onder leerstellige interpretaties. Theologen die in zijn voetspoor wilden verdergaan ontwierpen termen als: geschonken gerechtigheid, toegerekende gerechtigheid, rechtvaardig verklaring, rechtvaardigmaking, als rechtvaardig gerekend.
Zo blijft het begrip 'gerechtigheid' steken in een juridische interpretatie.

Ik heb een pagina (klik hier) geschreven waarop u meer bijbelteksten met daarin dit begrip kunt aantreffen.

september 2024